Aardwamte: voorlichtingsavond van de ZEK ‘De kracht van aardwarmte’ door Thecla Graas
Eén van de doelstellingen van de Zaanse Energie Koöperatie is het voorlichting geven over allerlei zaken die met energie te maken hebben. Zo hebben wij in het verleden al voorlichtingsavonden georganiseerd over het verwarmen van het huis vanuit de sloot, alle ins en outs over ledverlichting, energiescans, warmtepompen enzovoort.
Door de huidige stand van de wereld krijgen we steeds meer vragen over het toepassen van aardwarmte. De ZEK is van plan over dit onderwerp een voorlichtingsavond te verzorgen.
Maar wat is aardwarmte eigenlijk en hoe werkt dat ?
Aardwarmte wordt ook wel geothermie genoemd. Deze warmte die komt uit diepe aardlagen waar de vloeibare kern van de aarde zijn warmte afgeeft. Deze warmtebron is in feite onuitputtelijk. De grote vraag is hoe deze warmte te oogsten. Hiervoor zijn al diverse technieken ontwikkeld en in gebruik. Deze worden o.a. toegepast door de kassen voor groenteteelt.
We kunnen verschillende diepten van aardlagen onderscheiden die elk hun eigen toepassingsgebied hebben. Uiteraard hoe dieper moet worden geboord, hoe duurder de oplossing is, maar ook wordt in dit geval de opgehaalde temperatuur hoger.
Het water in de aardbodem op 20 tot 300 meter diepte is geschikt voor warmte-uitwisseling: we kunnen het oppompen, vervolgens warmte erin stoppen (in de zomer) of eruit halen (in de winter).
Dit is in feite een circulair systeem: de enige energie die nodig is om te oogsten is de energie om de pompen aan te drijven.
Het aftappen van bodemwarmte gebeurt met bodemwarmtewisselaars. Zo'n bodemwarmtewisselaar bestaat uit een gesloten buizensysteem dat de bodem in gaat. Door de buizen wordt een vloeistof gepompt (meestal water met antivries). De vloeistof stroomt door de warmere bodem, warmt daardoor op en stroomt weer terug naar het oppervlak. Aan de oppervlakte staan warmtepompsystemen die de warmte overnemen van de vloeistof in de bodemwarmtewisselaars en deze vervolgens vervoeren naar nieuwbouwhuizen en de industrie.
Naast grootschalige warmtepompsystemen zijn er natuurlijk ook individuele warmtepompen voor woningverwarming. Die maken ook gebruik van bodemwarmte, maar gaan veel minder diep de grond in.
Bodemwarmte is een milieuvriendelijk alternatief voor het verbranden van aardgas en steenkool. Het gebruik van bodemwarmte zorgt niet voor uitstoot van CO2. Daardoor draagt het niet bij aan klimaatverandering. Een ander voordeel is dat bodemwarmte – bij juiste toepassing – nooit opraakt.
Dit alles maakt aardwarmte een bijzonder actueel onderwerp.
Vragen zijn er genoeg: hoe werkt dan het gebruik van bodemwarmte met een individuele warmtepomp ? Is het misschien toepasbaar in de Zaanstreek ? Wellicht zelfs in je eigen woning ? Kun je het ook toepassen, gelijktijdig met funderingsherstel ? En wat kost dat in zijn verschillende varianten ?
In Wormer is een bedrijf gevestigd dat boringen naar aardwarmte verricht. Ze hebben al veel boringen verricht en bezitten dus de nodige expertise.
Wij hebben Ayham Bayzid van ARA Boringen bereid gevonden wat van zijn expertise met ons te delen. Het belooft weer een zeer interessante avond te worden.
Deze voorlichtingsavond is, zoals gebruikelijk bij de ZEK, voor iedereen toegankelijk, je hoeft geen lid te zijn of te worden.
De avond vindt plaats op maandagavond 24 oktober in cultureel centrum Wormerveerse Vermaning..
Deze bevindt zich op Zaanweg 57.
De inloop is vanaf 19:30, we starten om 20:00.
Uiteraard zijn koffie en thee gratis.
Wellicht wil je eerst wat meer informatie inwinnen ?
De overkoepelende organisatie “Energie Samen” heeft een notitie geschreven over lokale initiatieven en ervaringen met geothermie en werkt sinds kort samen met Energie Beheer Nederland (EBN) om de mogelijkheden van geothermie (aardwarmte) voor bewonersinitiatieven te onderzoeken.
Hier is de internetlink:
https://energiesamen.blob.core.windows.net/media/geothermie%20voor%20lokale%20warmte-initiatieven.pdf
TEO op het WG-terrein in Amsterdam: een voorbeeld voor de Zaanstreek?
door Ruud Sweering
In de woonwijk op het Amsterdamse Wilhelmina Gasthuisterrein is in 2018 door enkele bewoners een initiatief gestart. Zij bedachten het plan om een lokale energiecoöperatie op te zetten met als doel om de hele buurt gasloos te kunnen verwarmen. Met subsidie van de rijksoverheid lieten zij onderzoeken of het hele terrein verwarmd kan worden met warmte die uit het Jacob van Lennepkanaal wordt gehaald. Hun uitgangspunten zijn: betaalbaar, duurzaam en van de lokale bewoners en bedrijven.
Een kopgroep van actieve en gemotiveerde bewoners ging in 2018 bij hun buren langs de deuren om zoveel mogelijk mensen over de streep te trekken het initiatief te ondersteunen. Complicerende factor is dat het terrein bestaat uit woningen en bedrijfspanden in eigendom van bewoners of gebruikers maar ook uit gehuurde woningen en bedrijfspanden. En dan ook nog eens met heel verschillende bouwjaren en dus ook verschillende isolatiegraad tussen de gebouwen. Daarom wordt gekozen om een variant uit te werken die bestaat uit een 70 graden verwarmingsnetwerk, zodat ook de niet perfect geïsoleerde gebouwen daarmee verwarmd kunnen worden.
Uiteindelijk wordt in 2020 gekozen voor het uitwerken van een systeem dat gaat werken met drie warmtepompen: één grote pomp voor het eerste temperatuur-interval, een tweede voor het tweede interval, en een derde. Als er één uitvalt kunnen de andere twee het overnemen. Maar als dat niet zo is, hoeft elke warmtepomp maar een relatief kleine warmtesprong te maken, waardoor de benodigde elektriciteit efficiënter wordt benut. Het systeem is ontworpen om bijna aardgasvrij te worden. Dat wil zeggen: om voor die enkele écht koude dagen per jaar een gasgestookte piekketel achter de hand te houden. Die zet je dus alleen in wanneer het vriest, of als er een langdurige storing is. Het nieuwe warmtesysteem gebruikt nog 3% (bio)gas voor de piekbelasting of momenten van storing.
Een andere slimme oplossing is om warmte te bufferen. Daarmee verhoog je het rendement van het systeem. Dat kan in een opslagtank óf in de geïsoleerde leidingen. De SPF (Seasonal Performance Factor) van het systeem ligt iets onder de 3. Dat is relatief laag (bijvoorbeeld vergeleken met een individuele warmtepomp), maar verklaarbaar: de aanvoertemperatuur van 70 °C is hoog. Hoe lager de aanvoertemperatuur in de toekomst kan worden (door betere woningisolatie), hoe hoger de efficiëntie van het systeem.
Inmiddels is men drukdoende met de organisatorische voorbereidingen om genoeg leden te werven onder de bewoners en gebruikers op het WG-terrein voor de nieuwe energiecoöperatie. Volgens de nu beschikbare informatie is de planning om in 2023 te starten met de bouw. Dan zou in 2024 het grootste deel van het systeem klaar kunnen zijn en kan een groot aantal gebouwen aangesloten worden. Die zijn dan dus van het aardgas af en worden duurzaam verwarmd. Voor het aandrijven van de warmtepompen wordt namelijk gebruik gemaakt van groene stroom.
Wij blijven dit project met grote interesse volgen en houden jullie op de hoogte van de vorderingen.
Rest de vraag: wie of wat is TEO? TEO staat voor Thermische Energie uit Oppervlaktewater. Bijvoorbeeld uit een rivier of een gracht.
Bronnen: plankenzondergas.nl en ketelhuiswg.nl
Bodemwarmte, hoe dan? =Een interview met Hans de Witte= door Antonet Warger
Mijn naam is Hans de Witte, ik werk bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Binnen de Rijksdienst is een programma Erfgoed & Duurzaamheid ingericht, waar we met een aantal collega’s monumenten mee proberen te nemen in een verduurzamingsslag. Op dit moment is dat vooral verduurzamen op het gebied van energie. Dat doen we doen we door kennis en goede voorbeelden te verzamelen om die te kunnen verspreiden. (https://www.cultureelerfgoed.nl/onderwerpen/duurzaamheid/documenten)
Een groot deel van mijn werk is advisering aan eigenaren, architecten en aan gemeenten. Als er plannen zijn om een monument te wijzigen moet er een vergunning worden aangevraagd bij een gemeente, deze bepaalt met afweging van adviezen of een vergunning kan worden verleend.
Bij het verduurzamen van monumenten gaat het niet alleen om de maatregelen, maar vooral ook of de monumentale waarden nog voldoende overeind blijven.
Zelf ben ik ongeveer 15 jaar donateur van de Zaanse Energie Koöperatie, energiebesparing en -transitie hebben al jaren mijn interesse.
Ons huis aan het Oversluispad in Wormerveer van rond de 250 kubieke meters verwarmden we met een CV-ketel en radiatoren. In koude perioden stookten we in de woonkamer de houtkachel; een gietijzeren kern verwarmt een spekstenen mantel, die langzaam zijn warmte afgeeft. Deze kachel is veel efficiënter dan een open haard of een standaard (giet)ijzeren kachel, omdat het speksteen langzaam en langdurig de warmte afgeeft; en het is een hele fijne stralingswarmte.
Met de nieuwe installatie stoken we veel minder hout dan in het verleden, maar het kan (en moet) nog beter.
Het was nodig om de fundering van ons huis te herstellen. Daarbij vroegen we ons af of het een optie zou zijn om via de funderingspalen warmte uit de bodem te halen. De bedrijven, die ons verder konden helpen waren De Groene Paal, specialist in het gebruik van funderingspalen als bron voor warmtesystemen (https://degroenepaal.nl) en Rebra Ecensy, professionals op het gebied van duurzame energie-installaties (https://warmtekoudeopslag.info).Beide bedrijven zijn in Amsterdam gevestigd en hebben in samenwerking de installatie van onze woning aangepakt.
Toen eenmaal de zes schroefinjectiepalen (de meest trillingsarme methode) van 20 meter de bodem ingedraaid waren, konden de heen en weer gaande leidingen gevuld met (bio)glycol in de kern van de paal worden aangebracht.
Het systeem werkt op de volgende manier. De vloeistof in de leidingen, neemt warmte uit de bodem (en de betonnen funderingsplaat) op; de bodemwarmte is redelijk constant rond de 5-10 graden. De leidingen zijn aangesloten op een warmtepomp, die de temperatuur verhoogt naar gebruikstemperatuur van rond de 35 graden (lage temperatuurverwarming). Via de leidingen van de vloer- en, voor een klein deel, de wandverwarming achter een bureau en de radiatoren in de slaapkamers en badkamer worden de ruimten verwarmd.
Een ander deel van het systeem ligt op het dak van onze aanbouw: drie warmtecollectoren van 2 x 1 meter. Deze collectoren gebruiken zonnewarmte om de boiler, voorraadvat voor warm tapwater (douche, keuken), op te warmen via leidingen met glycol. Glycol als vloeistof wordt gebruikt, vooral in buitenleidingen, omdat het niet snel bevriest in ons klimaat en warmte goed transporteert. Als de opgewekte temperatuur van de warmtecollectoren 5 graden of meer is dan in de boiler, gaat de warmte naar de boiler. Anders moet de warmtepomp aan het werk om het water op temperatuur te houden. Komt de temperatuur van de warmtecollectoren niet met 5 graden boven die van de boiler uit, vooral in het voor- en najaar (en ’s winters als de zon nog wat warmte geeft), gaat de warmte van de collectoren via de funderingspalen naar de bodem. Door de warmte naar de bodem te brengen wordt voorkomen dat de bodem uitgeput raakt en niet meer gebruikt zou kunnen worden door de warmtepomp.
We hebben er voor gekozen om het systeem niet te laten koelen, koelen kost veel energie. Je gaat er net als een airco in een auto aan wennen en dus steeds meer gebruiken. Dit is een valkuil voor het energieverbruik in de toekomst.
Naast het funderingsherstel wilden we ook graag meer ruimte op de verdieping voor de slaapkamers. Omdat we destijds toch al een chaos in huis van het funderingsherstel verwachtten (en dat is ook gebleken), hebben we de uitbreiding op de verdieping gelijk mee laten nemen. Mijn vrouw Erna werkt als zelfstandige (Bouwkundig teken- en adviesbureau De Witte) en heeft al veel funderingsherstelplannen gemaakt. Ze heeft het hele plan, funderingsherstel en uitbreiding, getekend en een vergunning aangevraagd bij de gemeente.
Om de kosten van de verbouwing in de hand te houden voeren we heel veel zelf uit; isoleren, wandafwerkingen, nieuwe indeling op de verdieping, water -en afvoerinstallatie, herplaatsen keuken, dak -en gevelherstel, enz.. Bovendien een goede ervaring, die ik ook weer in mijn advieswerk gebruik.
De tijd die wij kwijt waren aan de realisatie? De installatie zelf kan binnen een beperkt aantal weken worden gerealiseerd. Wat mede de tijd bepaalt is het herstel van de woning na funderingsherstel, het plaatsen van een nieuwe vloer met vloerverwarming e.d. De uitvoeringstijd heeft ook te maken met wat je zelf bijdraagt aan de realisatie van een comfortabelere woning; een ingehuurde aannemer werkt natuurlijk veel sneller dan je in je vrije tijd kan klussen.
Een groot deel van de verbouwing viel in de Coronaperiode. Gelukkig hadden de bouwkundige aannemer (De Waard bouw) en installatieaannemers hun werkzaamheden al afgerond. De zelfwerkzaamheden kwamen goed van pas in die periode van afstand, een prettige afwisseling. Hoewel je leven zich wel in een heel klein kringetje afspeelt; werken en klussen thuis.
Inmiddels gebruiken we geen gas meer in huis; we zijn daarvoor overgegaan op inductie-koken.
We zijn nu wel een paar jaar verder (begonnen zomer 2019) en nog niet helemaal klaar. Maar dat is prima, alles in stapjes, alles bijeen gespaard. Zo gaan wij aankomende periode dun dubbel glas (achtergevel) en voorzetramen aan de binnenzijde (voorgevel, omdat isolatieglas daar niet in de sponningen past) aanbrengen. Verder gaan we nog warmtereflecterende voeringen aan de gordijnen toevoegen en op andere plaatsen dubbele plissé gordijnen ophangen. De dubbele plissé gordijnen hebben een honingraat doorsnede, min of meer stilstaande lucht, en kun je uitvoeren met een warmtereflecterend metaallaagje aan de binnenzijde. Het sluitstuk zal het plaatsen van pv-panelen worden om de te gebruiken energie zelf op te wekken.
Dit warmtesysteem zou ik zeker overwegen als funderingsherstel op het programma staat. Het vergt wel een stevige investering, maar daartegenover staat wel een aantal subsidies van de overheid.
Voordeel ten opzichte van bijvoorbeeld een lucht-warmtepomp is, dat veel van de installatie weggewerkt is in de bodem en we geen storende buitenunit op een dak hebben staan. Een ander voordeel is, dat wij van het gas af zijn, wat de energiekosten drukt.
Een nadeel is dat je binnen een warmtepomp hebt met een grote boiler, waardoor je een deel van je huis kwijt bent; de voorraadkast onder de trap in ons geval. Maar aanpassing van de keuken, onder meer plintlades compenseert dat ten dele. En opruimen helpt natuurlijk altijd!
Door de overgang op lage temperatuurverwarming is de warmtebeleving heel anders; je voelt de kou door alle kieren in het huis en de koudeval bij glas (nog enkel glas) extreem. Dat betekent afdichten met tochtband en kit, tochtstrips bij ramen deuren, isoleren van leidingen, dikke gordijnen aanbrengen.
Mijn advies voor de leden, donateurs en belangstellenden? Kijk op alle vlakken wat er aan energiebesparing mogelijk is. Van eenvoudige maatregelen, die zichzelf snel terugverdienen tot grotere maatregelen als isolatie en installatie. Plaats radiatorfolie achter de verwarmingselementen, regel de cv-installatie in via thermostaatregelaars in de woning, zodat je alleen die ruimtes verwarmt die je gebruikt. De hal kan bijvoorbeeld als buffer dienen tussen de buitendeur en de woonkamer. Maar pas vooral je gebruik, dus je eigen gedrag, aan. Verreweg de meest efficiënte maatregel; kost geen geld, wel wat moeite. Ook als er een nieuwe installatie is geplaatst, er valt altijd wel wat energie te besparen.
Tips, als je zelf gaat klussen:
- Kijk ook op Marktplaats naar bijvoorbeeld restanten of gebruikt isolatiemateriaal, dat scheelt enorm in de kosten. Ook in een personenauto past best veel isolatiemateriaal hebben we gemerkt.
- Als je gaat slopen kun je veel materiaal hergebruiken. Het is zonde van het materiaal om alles af te voeren en vervolgens naar de bouwmarkt gaan om veelal hetzelfde nieuw te halen. Het scheelt je tijd en geld, grof vuil storten en nieuwe materialen halen.
Funderingsherstel vraagt wel flexibiliteit van je als bewoner; het is af en toe een beetje kamperen in je eigen huis met de ‘woonkamer en keuken’ in de schuur. Maar het is dubbel en dwars de moeite waard. Waarin kan je nu beter in investeren dan in je basis? Met dank aan de goede en prettige samenwerking met de medewerkers van de uitvoerende partijen!
Als je vragen hebt, stuur dan gerust een e-mail: hansdewitte@kpnmail.nl
Antonet Warger en Hans de Witte
30% meer enrgie van zon en wind
De eerste helft van het jaar 2022 is er 19.373 TWh aan elektriciteit geproduceerderd uit zon- en windenergie.
Dat is 30 procent meer dan in dezelfde periode van vorig jaar.
De meeste productie gaf 15 juni 2022, die dag werd ruim 98 000 MWh aan zonne-elektriciteit geproduceerd.
7 April was de piekdag voor wind met ruim 160 000 MWh.
Ook de opwek met zon loopt op rolletjes voor de ZEK. Alleen wind bljft wat achter, maar de winderige maanden moeten nog komen !
